بذر کتان، تخم کتان یا دانه کتان به بذرهای روغنی گیاه کتان گفته می شود که از هزاران سال پیش در خاورمیانه، چین و مصر باستان استفاده می شده و در طب آیورودا جایگاه ویژه ای داشته است.
بذر کتان معمولا به رنگ قهوه ای یا زرد یافت شده و به شکل دانه های کامل، آسیاب شده و پودر بذر کتان، کتان برشته شده یا روغن بذر کتان عرضه می شود.
بذر کتان سرشار از چربی های امگا 3، فیبر، پروتئین و دیگر مواد مغذی ضروری برای بدن می باشد که از سلامت قلب محافظت کرده، از برخی انواع سرطان پیشگیری می کنند، به درمان یبوست کمک کرده و برای افراد مبتلا به دیابت، گیاهخواران، زنان یائسه و لاغری مفید است.
طبع بذر کتان گرم و خشک است.
جالب است بدانید:
- بذر کتان از دانه های باستانی است که قدمت آن به 8 هزار سال قبل از میلاد برمی گردد. مورخان بقایای بذر کتان را در خانه های عصر سنگی در سوئیس کشف کرده اند و اعتقاد بر این است که مصریان باستان از گیاه آن برای ساخت پارچه استفاده می کرده اند.
- گیاه کتان گل های آبی دارد که تنها یک روز زنده می مانند اما این گیاه در ماه گل های زیادی می دهد.
- الیاف استخراج شده از ساقه گیاه کتان برای تولید پارچه استفاده می شود. این الیاف سه برابر محکم تر از الیاف پنبه است اگرچه انعطاف پذیری کمتری دارد.
- در مصر باستان کتان به عنوان نماد پاکی شناخته شده و هنگام مومیایی کردن به کار می رفته است.
- از الیاف کتان در صنعت کاغذ نیز استفاده می شود.
- روغن کتان در صنعت رنگ و جوهر چاپ کاربرد دارد و بقایای بذر کتان بعد از استخراج روغن، خوراک حیوانات می شود.
در ادامه با پرشین استار همراه شوید تا با خصوصیات و خواص بذر کتان برای سلامتی، پوست و مو آشنا شده و درباره روش های استفاده، ارزش غذایی و مضرات این دانه های جادویی بیشتر بدانیم.
خواص دارویی و فواید بذر کتان
1. ضد سرطان
لیگنان از ترکیبات گیاهی موجود در بذر کتان است که دارای خاصیت آنتی اکسیدانی قوی و استروژنی بوده و خطر ابتلا به سرطان را کاهش می دهد، اسیدهای چرب امگا 3 موجود در تخم کتان نیز برای پیشگیری از رشد و نمو سلول های سرطانی مفید هستند.
جالب است بدانید لیگنان موجود در بذر کتان 800 برابر بیشتر از لیگنان موجود در سایر مواد غذایی گیاهی است.
مطالعات نشان داده افرادی که بذر کتان مصرف می کنند – به خصوص خانم های یائسه – کمتر به بیماری سرطان سینه مبتلا می شوند، اگرچه مصرف این دانه ها برای مردان نیز مفید بوده و خطر بروز سرطان پروستات را کاهش می دهد.
به نظر می رسد بذر کتان به پیشگیری از سرطان های روده بزرگ و پوست نیز کمک می کند اما نیاز به تحقیقات بیشتری در این زمینه می باشد.
2. سلامت قلب، کاهش کلسترول و فشار خون
بذر کتان سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 است که برای سلامت قلب مفید بوده و فیبر و فیتوسترول های موجود در آن به کاهش کلسترول کمک می کنند.
مطالعات حیوانی نشان داده آلفا لینولنیک اسید موجود در بذر کتان از رسوب کلسترول در عروق خونی جلوگیری کرده، التهاب رگ ها را کاهش می دهد، از رشد تومورها جلوگیری می کند و مانع بروز حمله قلبی و سکته مغزی در افراد می شود.
در مطالعه ای مشخص شده افرادی که به مدت 3 ماه هر روز 3 قاشق غذاخوری (30 گرم) پودر بذر کتان مصرف کرده اند حدود 17 درصد کاهش کلسترول بد خون و 20 درصد افزایش کلسترول خوب داشته اند.
پودر بذر کتان برای کاهش کلسترول به خصوص در افراد مبتلا به دیابت و زنان یائسه مفید است و به کاهش فشار خون بالا کمک می کند.
3. گیاهخواران
بذر کتان از منابع گیاهی فوق العاده ارزشمند چربی های امگا 3 است و به خصوص برای گیاهخواران و افرادی که به هر دلیل ماهی مصرف نمی کنند بسیار مفید می باشد.
آلفا لینولنیک اسید موجود در بذر کتان از اسیدهای چرب ضروری برای سلامت بدن می باشد که بدن قادر به تولید آن نیست و باید از غذاهای مصرفی روزانه تامین شود.
تخم کتان منبع بسیار خوب پروتئین های گیاهی از جمله اسیدهای آمینه آرژینین، اسید آسپارتیک و اسید گلوتامیک نیز می باشد و به خصوص برای گیاهخواران که از منابع پروتئینی حیوانی مصرف نمی کنند مفید است.
مطالعات آزمایشگاهی و حیوانی نشان داده پروتئین موجود در بذر کتان دارای خاصیت ضد قارچی بوده، به بهبود عملکرد سیستم ایمنی کمک می کند، کلسترول بد خون را کاهش می دهد و از تشکیل تومورها جلوگیری می کند.
4. بهبود هضم و درمان یبوست
بذر کتان حاوی هر دو نوع فیبر محلول و نامحلول می باشد که توسط باکتری های روده تخمیر شده، حرکات روده را بهبود می بخشد و حجم مدفوع را افزایش می دهد.
فیبر محلول همچنین با کاهش سرعت هضم به کاهش کلسترول و تنظیم قند خون کمک می کند در حالی که فیبر نامحلول باعث می شود آب بیشتری به مدفوع متصل شده و با نرم کردن مدفوع از بروز یبوست جلوگیری می کند، همچنین برای افرادی که به بیماری سندرم روده تحریک پذیر مبتلا هستند نیز مفید می باشد.
هشدار: توجه داشته باشید اگر همراه با بذر کتان آب کافی مصرف نشود ممکن است علائم یبوست را تشدید کرده و به انسداد روده منجر شود. مصرف بیش از حد بذر کتان نیز خطر بروز اسهال را افزایش می دهد.
5. لاغری و کاهش وزن
اگر از اضافه وزن رنج می برید و به دنبال لاغری هستید شاید زمان آن رسیده این بذرهای جادویی را به رژیم غذایی خود اضافه کنید زیرا مصرف آن ها به دلیل پروتئین و فیبر فراوان به کاهش اشتها کمک کرده، هضم در معده را کند می کند و باعث سیری طولانی مدت در فرد می شود.
6. قند خون و دیابت
مطالعات نشان داده فیبر نامحلول موجود در پودر بذر کتان آزاد سازی قند در عروق خونی را کند کرده و خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را کاهش می دهد.
مصرف این دانه ها برای کاهش سطح گلوکز و انسولین و بهبود حساسیت انسولین مفید می باشد و براساس مطالعات حیوانی از بروز دیابت نوع 1 نیز پیشگیری می کند اگرچه به تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است.
7. یائسگی
مطالعات نشان داده مصرف منظم تخم کتان به کاهش دفعات و شدت گر گرفتگی در خانم هایی که در دوران یائسگی از استروژن درمانی استفاده نمی کنند کمک می کند.
8. کاهش عوارض پرتو درمانی
براساس مطالعات حیوانی انجام شده لیگنان موجود در بذر کتان از بدن در برابر آسیب ناشی از اشعه های پرتو درمانی محافظت کرده و ترکیبات موجود در آن خطر بروز مشکلات ریوی در افرادی که در معرض تشعشعات مضر قرار می گیرند را کاهش می دهد.
9. سایر خواص بذر کتان
بذر کتان از دیرباز در طب آیورودا و طب سنتی برای حفظ سلامت و پیشگیری از بیماری های مختلف استفاده می شده و از دیگر خواص آن می توان به پیشگیری از سرطان تخمدان، سندرم متابولیک، آسم و بیماری های التهابی اشاره کرد.
خواص بذر کتان برای پوست
10. ضد التهاب قوی
بذر کتان دارای خاصیت ضد التهابی قوی است که به درمان سوزش پوست، التهاب و قرمزی آن کمک می کند.
همچنین برای کاهش علائم جوش های پوستی، روزاسه، آکنه، درماتیت و پسوریازیس مفید است و اسیدهای چرب امگا 3 موجود در آن زخم ها را سریع تر درمان می کند.
11. مرطوب کننده پوست
اسیدهای چرب موجود در بذر کتان به حفظ رطوبت پوست و افزایش روغن طبیعی آن کمک کرده و پوست را نرم و صاف می کند.
بذر کتان برای درمان خشکی پوست که از علائم بیماری های پوستی همچون پسوریازس و اگزما و از عوامل پیری زودرس پوست می باشد مفید است و به همین دلیل از آن در انواع محصولات مرطوب کننده استفاده می شود.
12. سرطان پوست
بذر کتان دارای خاصیت آنتی اکسیدانی قوی است که از پوست در برابر رادیکال های آزاد محافظت کرده و خطر ابتلا به سرطان پوست را کاهش می دهد.
گنجاندن بذر کتان در رژیم غذایی روزانه آسیب های ناشی از اشعه ماورا بنفش را نیز کاهش می دهد.
خواص بذر کتان برای مو
13. افزایش رشد مو
بذر کتان حاوی ویتامین E است که مانع آسیب پوست سر و موها شده، با تقویت گردش خون در ناحیه پوست سر به افزایش رشد موها کمک می کند و از سفیدی زودرس موها جلوگیری می کند.
اسیدهای چرب امگا 3 موجود در بذر کتان نیز برای رشد سالم موها ضروری بوده و با تغذیه فولیکول و ساقه مو به تقویت آن ها کمک می کند و خاصیت ارتجاعی موها را بهبود می بخشد.
14. درمان مشکلات مو
بذر کتان به حفظ رطوبت موها کمک کرده و از خشکی پوست سر، شکستگی موها و مو خوره جلوگیری می کند و مصرف منظم آن برای درمان ریزش موی شدید، اگزمای پوست سر و شوره سر مفید است.
ژل موی بذر کتان
1/4 فنجان بذر کتان را به 2 فنجان آب تصفیه شده اضافه کرده و بگذارید بجوشد تا زمانی که مایع کمی غلیظ شود.
سپس 1 قاشق غذاخوری آب لیمو به آن افزوده و هم بزنید، هنگامی که مایع فرم ژل مانند به خودش گرفت آن را از روی حرارت برداشته و بگذارید خنک شود.
بعد از سرد شدن ژل مو را صاف کرده و داخل بطری نگهداری کنید، توصیه می شود هر صبح از این ژل برای فرم دادن موها استفاده کنید. همچنین می توانید برای تقویت رشد موها آن را به کف سرتان بمالید.
نحوه استفاده از بذر کتان
بذر کتان را به آب اضافه کرده و به عنوان بخشی از مایعات روزانه خود بنوشید.
مقداری روغن تخم کتان را به عنوان سس روی سالاد بریزید.
پودر تخم کتان را روی غلات صبحانه سرد یا گرم بپاشید.
بذر کتان را به ماست مورد علاقه خود اضافه کنید.
از تخم کتان می توان داخل کوکی ها، مافین و نان استفاده کرد یا آن را برای افزایش غلظت اسموتی ها اضافه کرد.
بذر کتان خیسانده شده در آب به عنوان جایگزین تخم مرغ نیز استفاده می شود.
برای استفاده از بذر کتان بهتر است آن را به صورت پودر و نه دانه های کامل مصرف کنید زیرا هضم پودر بذر کتان راحت تر است در حالی که دانه های کامل کتان به دلیل پوسته خارجی سخت آن ها در روده به خوبی هضم نشده و بدن از بسیاری از خواص آن ها بهره مند نخواهد شد.
ارزش غذایی بذر کتان
مواد مغذی موجود در 1 قاشق غذاخوری پودر بذر کتان به صورت زیر است:
کالری: 37
پروتئین: 1.3 گرم
کربوهیدرات: 1.9 گرم
فیبر: 1.9 گرم
چربی: 3 گرم
عوارض جانبی و مضرات بذر کتان
- بذر کتان خشک معمولا بی ضرر است و باعث بروز آلرژی نمی شود، با این حال توصیه می شود هنگام مصرف آن آب زیادی بنوشید.
- دانه های کتان به طور طبیعی حاوی ترکیبات گیاهی به نام گلیکوزیدهای سیانوژنیک هستند که با ترکیبات گوگردی در بدن ترکیب شده و باعث تولید تیوسیانات می شوند، افزایش این ماده در بدن در عملکرد غده تیروئید اختلال ایجاد می کند.
- مصرف بیش از حد بذر کتان در افرادی که به مصرف زیاد فیبر عادت ندارند ممکن است به مشکلات خفیف دستگاه گوارش مانند نفخ، گاز، درد شکم و حالت تهوع منجر شود.
- بذر کتان نیز مانند سایر دانه ها حاوی اسید فیتیک است که به عنوان یک ماده ضد مغذی شناخته شده و ممکن است جذب مواد معدنی همچون آهن و روی را کاهش دهد که برای افراد مبتلا به کمبود آهن یا روی می تواند مضر می باشد.
- مصرف منظم بذر کتان ممکن است باعث اسهال شود.
- بسیاری از متخصصان معتقدند مصرف بذر کتان در دوران بارداری می تواند خطرناک باشد زیرا این دانه ها حاوی فیتو استروژن ها هستند که عملکرد مشابه استروژن دارند، مطالعات حیوانی نشان داده مصرف تخم کتان و لیگنان های موجود در آن به کاهش وزن نوزاد هنگام تولد منجر شده و به خصوص در اوایل دوران بارداری روی رشد سیستم تولید مثل نوزاد اثر منفی می گذارد.
- توصیه می شود در دوران بارداری و شیردهی از مصرف بذر کتان و سایر منابع غذایی فیتو استروژنی اجتناب کنید.
- مصرف زیاد اسیدهای چرب امگا 3 ممکن است باعث رقیق شدن خون شود، اگر به اختلالات خونریزی مبتلا هستید یا داروهای رقیق کننده استفاده می کنید قبل از مصرف بذر کتان با پزشک مشورت کنید.
توجه : اگرچه حداکثر مقدار مجاز مصرف تخم کتان مشخص نیست اما در مطالعه ای مشخص شده مصرف 5 قاشق غذاخوری یا 50 گرم بذر در روز معمولا برای افراد سالم بی خطر و مفید است، با این وجود توصیه می شود از دوزهای کوچک تر شروع کرده و در ابتدا روزانه 1 تا 2 قاشق غذاخوری مصرف کنید.
منبع: healthline – livestrong – stylecraze
